19/11/1999

Chan fhada gus am bi “Bodach na Sìde” a’ cur briathrachas eile aige gu feum – briathrachas nach robh gu mòran feum thairis air mìosan an t-samhraidh. ‘S e sin briathrachas sìde a’ gheamhraidh. Seadh, a chàirdean. Tha am foghar ann agus chan fhada gus am bi fuachd is stoirmean a’ gheamhraidh a’ bualadh oirnn a-rithist.

’S ann tric a bhios sinn a’ bruidhinn air an aimsir ann an Alba agus chanainn gu bheil mòran fhaclan againn ann an Gàidhlig mu dheidhinn coltas na sìde. Gu h-àraidh mu dheidhinn uisge is ceò! Mar a bha i, mar a tha i agus mar a bhitheas i. Bha bana-charaid agam às Astràilia a-bhos a seo o chionn ghoirid. Bha i anns an Eilean Sgitheanach airson a’ chiad turais, agus thuirt i gu robh i air a chluinntinn, mus deach i don eilean, gu robhar a’ faighinn gach ràith dhen bhliadhna taobh a-staigh latha. Ach an dèidh dhi bhith anns an eilean airson seachdain, thuirt i rium gu robh sin fada ceàrr. “Bithear a’ faighinn gach ràith taobh a-staigh deich mionaidean!” thuirt i. Thug i sgàilean leatha don eilean ach bha e gu beag feum air sgàth na gaoithe. Cha b’fhada gus an deach a bhriseadh ann an stoirm.

Agus fhad’s a tha mi a-mach air aimsir taobh siar na Gàidhealtachd, tha mi’n dùil gun cuala sibh mar tha ro-shealladh na h-aimsir anns a’ Ghearasdan, fear de na bailtean as fhliuche ann an Alba. Uill, mura cuala, seo e. Mura faic thu Beinn Nibheis, tha an t-uisge ann; ma chì thu a’ bheinn, tha an t-uisge gu bhith ann!

Ach mus nochd faclan a’ gheamhraidh aig Bodach na Sìde, rudan mar “sneachd”, “flin” agus “clachan-meallain”, ’s fhiach sùil a thoirt air mar a bhios luchd-naidheachd Radio nan Gaidheal ag aithris na sìde. Seo na bh’air prìomh phrogram-naidheachd na maidne, ris an canar “Aithris na Maidne”, o chionn ghoirid:

Bidh a’ chuid mhòr de dh’Alba tioram le greisean grianach an còrr dhen latha. Ach bidh i sgòthach ro bheul na h-oidhche ann an cuid de sgìrean mun iar, shìos mu Earra-Ghaidheal agus gu h-àraid anns na h-Eileanan Siar agus anns an iar-thuath. Leanaidh i mar sin tron oidhche, le frasan anns an iar-thuath agus anns na h-Eileanan Siar. Ruigidh i tri-deug neo ceithir-deug Celsius tron latha an-diugh ach bidh i fuar a-nochd, a’ tuiteam gu dìreach tri neo ceithir Celsius.

A’ coimhead romhainn gu deireadh na seachdanach – blàth, tioram, grianach a-màireach, ach gum bi am fìor cheann a tuath agus an iar-thuath sgòthach le corra fhras. Agus Latha na Sàbaid, bidh i nas sgòthaiche le frasan anns a h-uile h-àite, agus bidh a’ ghaoth an àirde beagan.

Nach math an naidheachd a bh’aig Bodach na Sìde an turas sin, agus e ag innse dhuinn gum biodh a’ chuid mhòr de dh’Alba tioram le greisean grianach. ’S ann ainneamh a chluinneas sinn na faclan sin anns na beagan mhìosan romhainn, gu mi-fhortanach. Mar is trice,

cluinnidh sinn gum bi a’ chuid mhòr de dh’Alba fliuch is fuar. Bidh sinn beò an dòchas, ge-tà, gum faigh sinn corra shealladh dhen ghrèin bho àm gu àm!

Ach bha uair ann a chuala mi aithris mu choltas na h-aimsir air rèidio, ann an Gàidhlig, a bha gu math eadar-dhealaichte bho na tha romhainn anns a’ gheamhradh seo. Chaidh i rudeigin mar seo. “Bidh i blàth is tioram is grianach fad an latha an-diugh. Ruigidh i mu chòig deug ar fhichead (35) Celsius, aig a’ char as blàithe, agus bidh a’ ghaoth aotrom.” Agus càit’ an robh seo? Uill, feumaidh mi bhith onorach. Cha b’ann an Alba a bha e, ach air a’ phrògram Gàidhlig ann am Melbourne ann an Astràilia!

Feuch gun cum sibh blàth anns an t-seachdainn romhainn…

Bodach na Sìde: the Weatherman; briathrachas: vocabulary;foghar: autumn; fuachd: cold; stoirmean: storms; uisge is ceò: rain and mist; banacharaid:female friend (or relative); ràith: season; an Gearasdan: Fort William; BeinnNibheis: Ben Nevis; flin: sleet; clachan-meallain: hailstones; sgòthach: cloudy; beulna h-oidhche: dusk; gu h-àraid (or gu h-àraidh): particularly; greisean grianach: sunnyspells; ainneamh; rare; aotrom: light

Chan fhada gus am bi: it's not long until; nach robh gumòran feum: that wasn't of much use; thairis air mìosan an t-samhraidh: over thesummer months; a' bualadh oirnn: hitting us; mar a bha i, mar a tha i agus mar abhitheas i: as it was, so it is and so it shall be; mus deach i don eilean: before she wentto the island; taobh a-staigh deich mionaidean: inside ten minutes; thug i sgàileanleatha: she took an umbrella with her; gu beag feum: of little use; cha b'fhada gus andeach a bhriseadh: it wasnt long until it got broken; ro-shealladh na h-aimsir: theweather forecast; tha an t-uisge gu bhith ann: it is about to rain; 's fhiach sùil a thoirtair: its worth looking at; a' chuid mhòr de dh'Alba: most of Scotland; a' coimheadromhainn gu deireadh na seachdanach: looking ahead (before us) to the end of theweek (na seachdanach is an alternative to na seachdaine); corra fhras: an occasionalshower; bidh sinn beò an dòchas: we live in hope; corra shealladh dhen ghrèin: anoccasional glimpse of the sun

a-bhos a seo: over here. This is the opposite to thall,over there. It is important to understand that both thall and a-bhos indicate that theindividuals or objects movement has ceased. If you want to indicate current movementtowards or away, you have to use a-nall and a-null (which well look at in a laterletter). Seall air an duine thall a siud (look at the man over there); dè cho fad's a thathu a-bhos? (how long are you here? said to somebody who lives elsewhere); bha e a'fuireach thall an Canada an-uiridh (he was living over in Canada last year); 's fheàrrleam a bhith a-bhos an seo as t-samhradh (I prefer to be here in the summer). Both arecontained in the common phrase thall s a-bhos (here and there); Bha mi a' coimheadair a shon thall s a-bhos s anns a h-uile h-àite (I was looking for him here, there andeverywhere).

aig a' char as blàithe: at the warmest. Aig a' char as is the easiest and neatest way of saying at the greatest extent of almost anything;it is used in conjunction with the comparative form of the appropriate adjectiveeg bidh e tri tunna aig a char as truime (it will be three tons at the heaviest); cosgaidhe coig nota deug aig a' char as àirde (it will cost £15 at the most); bidh e trì meatair aiga' char as fhaide (it will be 3m at the longest); bidh agad ri feitheamh dà uair a thìdeaig a' char as miosa (you will have to wait for 2 hours at worst).