
30/03/2001
A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.
Clip
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh 91
Duration: 04:57
Litir 91: Sguad Coill’ a’ Chaolais
An t-seachdain ’s a chaidh, thug mi an tòimhseachan seo dhuibh:
Is àirde e na taigh an Rìgh
Is mìne e nan sìoda
’S e toit a th’ ann – toit a tha èirigh gu h-àrd bho shimilear. Ach, mar a thuirt mo nighean rium, tha freagairt eile ann – neul anns an adhar, agus cha b’ urrainn dhomh dhol as àicheadh sin
A bheil sibh eòlach air an fhacal “taod”? Tha e a’ ciallachadh “ròp” neo “teadhair” – ròp a th’ air a chur gu feum airson beathach a cheangal ri rudeigin. Nochdaidh e tric ann an seanfhaclan, agus seo eisimpleir – Nuair as teinne an taod, ’s ann as dualtaiche dha bhriseadh.
Uaireannan bidh daoine a’ cur seanfhaclan an lùib sgeulachdan, neo cleachdaidh iad abairt ann an sgeulachd a tha car coltach ri seanfhacal a tha aithnichte don mhòr-shluagh. Seo agaibh seann sgeulachd à Ros an Iar a tha a’ dèanamh sin. Anns an t-seann aimsir, nan robh obair mhòr aig feadhainn ri dhèanamh anns an sgìre sin, is mura robh luchd-taic gu leòr aca, chanadh iad “is truagh nach eil sguad Coill’ a’ Chaolais againn”. ’S e a bh’ ann an Coill’ a’ Chaolais clachan faisg air Loch Dùghaill, eadar Ach nan Seileach agus Loch Carrann, agus seo mar a thàinig an abairt sin gu bith.
Bha fear, air an robh Donnchadh mar ainm, uaireigin a’ fuireach ann an Coill’ a’ Chaolais. Latha a bha seo, bha e a’ treabhadh na talmhainn aige le cas-chrom. Thuirt e ris fhèin gum b’ fheàrr leis gu robh an obair dèante. Cha mhòr gu robh na faclan a-mach às a’ bheul aige, nuair a nochd bodachan beag ri thaobh, le cas-chrom bheag air a ghualainn fhèin. “Tha mi a’ tighinn airson cobhair a dhèanamh ort, a Dhonnchaidh,” thuirt e.
“Is mi a tha taingeil d’fhaicinn,” fhreagair Donnchadh.
Nuair a bhiodh sguad ag obair còmhla le casan-croma, bha e na chleachdadh gun tòiseachadh am fear leis an robh am fearann gach sgrìob. Chanadh iad “put” ris an fhàd a bhiodh a’ chas-chrom a’ tionndadh, agus bha facal sònraichte aca airson a’ chiad phut’ air gach sgrìob – “am put fuaraidh”. Bha aig Donnchadh ri gach put fuaraidh a dhèanamh.
Cho luath ’s a bha e air a’ chiad phut fuaraidh a dhèanamh, chaidh e air adhart don ath sgrìob, agus ghabh e iongnadh. Bha am bodachan beag air a shàil, deiseil airson an còrr dhen sgrìob a threabhadh. Bha e cho luath ’s gu robh e air a’ chiad sgrìob a chrìochnachadh ann am priobadh-sùla. Agus bha e cianail fhèin èasgaidh, ag èigheachd, “Am put fuaraidh, a Dhonnchaidh, am put fuaraidh”, agus e deiseil airson na h-ath-sgrìob.
Chum gnothaichean a dol mar seo, le Donnchadh a’ tòiseachadh gach sgrìob, agus am fear beag air a shàil, ag èigheachd, “Am put fuaraidh, a Dhonnchaidh, am put fuaraidh.” Cha b’ fhada gus an
robh an obair crìochnaichte. Choimhead Donnchadh air an achadh a bh’ air ùr-threabhadh agus bha e cho sona ris an Rìgh. Dh’fhaighnich e dhen bhodachan gu dè an duais a bha e ag iarraidh airson a chuid obrach.
“Aon ghad guailne dhen arbhar,” fhreagair an duine beag.
“Cha mhòr ghabhas sin,” arsa Donnchadh, agus cha do smaoinich e càil e a bharrachd mu dheidhinn.
Chaidh an t-earrach is an samhradh seachad agus, latha a bha seo, dhìrich Donnchadh cnoc airson sealladh fhaighinn dhen àite. Mar a tha fios againn, ’s iad cnuic na h-àiteachan as fheàrr leis na sìthichean. Agus, an ath-sheachdain, innsidh mi dhuibh na thachair as t-fhoghar ann an Coill’ a’ Chaolais.
Faclan na seachdaine
Abairtean na seachdaine
Puing ghràmair na seachdaine
Seanfhacal na seachdaine
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Podcast
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.