
22/06/2001
A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.
Clip
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh 103
Duration: 05:16
Litir 103: Iain Dall
A bheil cuimhn’ agaibh air Litir ochdad ’s a h-ochd (88) air an darna latha dhen Ghearran am-bliadhna, nuair a bha mi ag innse dhuibh mu dheidhinn a’ bhàird ainmeil, Uilleam Ros, agus mu dheidhinn an òrain-ghaoil aige do Mhòr Ros anns a bheil na faclan, “Carson nach d’rugadh dall mi?” Uill, bha mi ann an Geàrrloch, ann an Siorrachd Rois, aig toiseach na mìos airson fosgladh taisbeanaidh anns a bheil bàird na sgìre air an comharrachadh. Agus am measg nam bàrd, gu dearbh, anns a’ phrìomh àite, chanadh mòran, tha Uilleam Ros. Bhuineadh a mhàthair do Gheàrrloch agus chuir Uilleam fhèin seachad bliadhnaichean a’ fuireach ann.
Bha bàrdachd anns an dualchas aige. Bha a sheanair, air taobh a mhàthar, cuideachd na bhàrd, agus tha e fhèin air a chomharrachadh anns an taisbeanadh. ’S e an t-ainm a bh’ air Iain MacAoidh, ged is e am frith-ainm aige as aithne don chuid as motha – am Pìobaire Dall. ’S ann air sgàth a dhoille a tha mi uaireannan a’ smaoineachadh gu bheil e rudeigin annasach gun do sgrìobh Uilleam na faclan sin – “Carson nach d’rugadh dall mi?” mar gu robh doille air stad a chur air bho bhith a’ gabhail gaol mòr air a leannan.
Bha Iain air leth math mar phìobaire. Tha diofar bheachdan air a dhoille, ge-tà. Tha cuid dhen bheachd gun do chaill e fhradharc aig aois seachd bliadhna, agus gur i a’ bhreac a chuir às dha. Tha cuid eile, ge-tà, a’ cumail a-mach gun do rugadh e dall.
Ach cha do chuir doille stad air a phìobaireachd. Bha e na oileanach aig sgoil ainmeil anns an Eilean Sgitheanach, a bh’ air a ruith le cuid de Chloinn ’ic Cruimein. Bha e cho math air a’ phìob ’s gun deach dà sheanfhacal a chruthachadh air a shàilleabh.
Aon turas bha Iain Dall agus oileanach eile a’ seinn na pìoba, fear ma seach, agus MacCruimein ag èisteachd riutha. Bha Iain na b’ fheàrr, agus dh’fhaighnich MacCruimein dhen fhear eile carson nach robh e a’ cluich mar Iain Dall. “Dhèanainn sin,” fhreagair an gille, “mura robh mo mheòir as dèidh na sgait.” Bha e a’ ciallachadh gu robh e air a bhith ag ithe sgait, agus gu robh a mheòir, a chorragan, leanailteach, neo “stigeach” mar a chanas mòran an-diugh. Is cha robh iad a’ gluasad gu ceart air an fheadan. Agus bho sin a-mach, chanadh daoine mu dheidhinn droch phìobaire gu robh “a mheòir as dèidh na sgait.”
Bha fear de Chloinn ’ic Cruimein, air an robh “Pàdraig Caogach”, a bha e glè ainmeil mar phìobaire. Thòisich e turas air port a chruthachadh ach cha b’ urrainn dha crìoch a chur air. Airson dà bhliadhna, dh’fheuch e ri chrìochnachadh, ach dh’fhailnich air. Ghabh Iain Dall truas ris, agus chuir e fhèin crìoch air.
Uill, cha robh Pàdraig toilichte. Ghabh e caothach. Agus a rèir beul-aithris, dh’fheuch e fhèin is caraidean dha cur às do dh’Iain le bhith ga thilgeil far mullach cnuic. Ach mhair Iain beò, ged a thuit e còrr is seachd meatair. O chionn ceud bliadhna, bha muinntir Bhoraraig fhathast ag aithneachadh an àite far an do thachair seo mar “Leum an Doill”. Chan eil fhios agam co-dhiubh tha iad ga aithneachadh fhathast.
Chan eil fhios agam dè thachair do Phàdraig nas motha, ach ’s e “Lasan Phàdraig Chaogaich” a chaidh a chur air a’ phort mar ainm. Agus air sgàth na thachair, chaidh an seanfhacal seo a chruthachadh airson Iain Doill – “Chaidh am foghlam os cionn Mhic Cruimein.” Sin Iain Dall mar phìobaire. An ath-sheachdain bheir sinn sùil air a chuid bhàrdachd.
Faclan na seachdaine
Abairtean na seachdaine
Puing ghràmair na seachdaine
Puing ghràmair na seachdaine: Airson dà bhliadhna, dh’fheuch e ri chrìochnachadh, ach dh’fhailnich air: for two years, he tried to finish it (masc.), but failed. If you are listening to a Gaelic conversation and you hear a “dh” (which sounds like a soft “g” in front of a broad vowel and a “y” in front of a narrow vowel) starting a verb, do you sometimes have difficulty working out what the verb is? The “dh” is a sound device which gets over the problem of a consonant combination at the beginning of a word which produces no sound – a common example is a lenited “f” – ie “fh”. So there is a good chance your verb will start with an “f”. For example, we say dh’fhosgail e an doras (he opened the door), dh’fhairich e an spreadhadh (he heard the explosion), dh’fhailnich air (he failed), dh’fheuch e sin (he tried that) and dh’fheòraich e (he asked). The word “fàilneachadh” (fàilligeadh in some places) means “failed” and is followed by the preposition “air” eg Dh’fhàilnich air Uisdean an obair a chrìochnachadh (Hugh
failed to complete the work); dh’fhàilnich oirre (she failed); dh’fhàilnich oirnn (we failed).
Seanfhaclan na seachdaine
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Podcast
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.