
27/07/2001
A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.
Clip
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh 108
Duration: 04:49
Litir 108: Faclair na Pàrlamaid
Dè tha am facal “iomairt” a’ ciallachadh dhuibh? ’S e facal a th’ ann a nochdas gu math tric an-diugh anns na meadhanan, co-cheangailte ri poileataics gu h-àraidh. ’S ann tric a bha sinn a’ cluinntinn mu dheidhinn “iomairt an taghaidh” anns na seachdainean a dh’fhalbh. Tha agam fosgailte ri mo thaobh leabhar ùr cudthromach – Faclair na Pàrlamaid – anns a bheil briathrachas Gàidhlig airson iomadach rud co-cheangailte ri poileataics, agus tha am facal “iomairt” a’ nochdadh ann uair is uair.
Seo eisimpleirean dheth: iomairt: enterprise, initiative, campaign, undertaking, venture; òraid iomairt: a campaigning speech; Iomairt le Maoineachadh Prìobhaideach: Private Funding Initiative, neo PFI; Iomairt na Gaidhealtachd ’s nan Eilean: Highlands and Islands Enterprise… Is mar sin air adhart.
’S e a th’ ann an “iomairt” eisimpleir de sheann fhacal Gàidhlig a th’ air a chur gu feum ann an dòighean ùra an-diugh. Tha an aon rud a’ tachairt anns a h-uile cànan a tha beò, agus tha e na chomharra gu bheil a’ Ghàidhlig beò is beòthail gu bheil a leithid a’ tachairt anns a’ chànan againn fhìn cuideachd.
Ach, o shean, mus robh guth air Iomairt na Gaidhealtachd ’s nan Eilean neo càil dhen t-seòrsa, bha ciall neo dhà eile air an fhacal “iomairt”. Ann an Eirinn, bidh daoine ga chleachdadh airson “cluich” mar a chanas sinne ann an Alba. Canaidh iad “tá sé ag imirt” airson “tha e a’ cluich”. Tha a’ chiall sin cuideachd air an fhacal ann an Alba, agus chithear e co-cheangailte ri seann gheamannan mar “Iomairt nam Faochag” – the game of the whelks - neo “Iomairt nan Clach” – the game of the stones. ’S e an aon seòrsa ghèam a th’ ann. Tha an t-ainm air eadar-dhealaichte a rèir co-dhiubh thathar a’ cluich le faochagan, neo sligean-faochaig, neo le clachan beaga.
B’ iad caileagan, seach balaich, a bu mhotha a chluicheadh na geamannan agus bha Iomairt nan Clach a’ dol rudeigin mar seo. Bhiodh e a’ tòiseachadh le tè de na caileagan ag ràdh, “aon, dhà, trì, ceithir”. Thogadh i còig clachan, bhiodh i gan tilgeil suas agus gan glacadh air cùl a dùirn. Bhiodh i gan tilgeil suas a-rithist às a sin agus gan glacadh an turas seo na bois. Dhèanadh i sin ceithir tursan.
B’ e an ath phàirt dhen gheam ”sgapadh a h-aon”, anns am biodh an nighean a’ tilgeil aon chlach suas, agus mus tigeadh i a-nuas a-rithist, thogadh i tè dhen cheithir eile, deiseil airson a’ chiad tè a ghlacadh. As dèidh “sgapadh a h-aon”, bhiodh “sgapadh a dhà” ann, anns am biodh a’ chaileag a’ togail dà chloich fhad ’s a bha an tè eile anns an adhar. An uairsin bhiodh “sgapadh a trì” agus “sgapadh a ceithir” ann.
Leanadh an geam mar sin, le diofar dhòighean eile airson clachan a thilgeil is a ghlacadh. Bhiodh pàirt ann air an robh “bleoghainn” mar ainm. Eadar a bhith a’ tilgeil clach agus ga glacadh le a làimh deis, bhiodh a’ chaileag a’ toirt creidsinn gu robh i a’ bleoghainn le bhith a’ tarraing òrdag a làimhe clì le corragan a làimhe deise, mar gu robh i a’ tarraing air sine bà.
Tha cuimhn’ agam air geamannan mar sin a’ dol fhathast nuair a bha mi òg, ach ’s ann glè glè ainneamh a chithear a leithid an-diugh. Tha sin duilich, oir bidh iad a’ brosnachadh sgilean co-òrdanachaidh eadar sùil is làmh, agus chanainn gum faigheadh clann fhathast deagh spòrs asta, ann am buidhnean Sradagain neo ann am bun-sgoiltean Gàidhlig, nan robh iad air an teagasg dhaibh. ’S dòcha gum bu chòir dhuinn iomairt a dhèanamh airson na seann iomairtean a chumail beò.
Faclan na seachdaine
Abairtean na seachdaine
Puing ghràmair na seachdaine
Gnàths-cainnt na seachdaine
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Podcast
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.