
17/05/2002
A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.
Clip
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh 150
Duration: 04:42
Litir 150: Ruairidh MacNeill
Nuair a bha mi eòlach air, bha Ruairidh MacNeill nach maireann a’ fuireach anns an t-Sàilean ann am Muile, ach rugadh is thogadh e ann an Gomastra, eilean beag air ceann a-mach Ulbha. Thogadh e le sheana-phàrantan agus, air sàilleamh sin, bha Gàidhlig ghlan, bhrèagha aige, agus bha eòlas sònraichte aige air dualchas na sgìre.
Air là grianach samhraidh, chaidh e fhèin ’s mi-fhìn a choimhead air seann choilltean nàdarrach ann am Muile, agus mi airson rud beag dhen eòlas aige air craobhan fhaighinn bhuaithe. Sheall e dhomh na craobhan calltainn, air am bi cnothan calltainn a’ fàs. An là an-diugh, cha bhi daoine a’ gearradh nan craobhan seo air ais mar bu chòir agus, ann am Muile, chan eil na cnothan cho pailt orra ’s a b’ àbhaist. Nuair a bha Ruairidh òg, bha iad air an gearradh air ais gu mòr agus bhiodh an cinneas ùr math airson boghachan – pìosan fiodha a tha a’ lùbadh gu furasta. Bhiodh daoine ann an eileanan eile, gu h-àraidh Tiriodh agus Uibhist, a’ faighinn fiodh mar sin à Muile airson rudan mar chlèibh a dhèanamh.
Bha dàrna cinneas na craoibh uinnsinn uabhasach feumail cuideachd oir chan eil e cho bristeach ris a’ chiad chinneas, agus bhiodh na Muilich a’ cleachdadh a fiodha airson casan spaid, gràpa no ùird a dhèanamh. Tha e furasta sgoltadh agus bidh e a’ losgadh fiù ’s gun a bhith air a thiormachadh. Bhiodh Ruairidh a’ dèanamh cipeanan de dh’fhiodh na craoibh uinnsinn – ’s e sin na pìosan beaga fiodha a chumas ribe, no snare, anns an talamh. Bhiodh iad a’ cleachdadh nan ribeachan airson coineanaich a ghlacadh.
’S e craobh bhrèagha a tha anns an leamhan agus bha i gu math feumail do mhuinntir an eilein. Bhiodh iad a’ gearradh pìosan a bha lùbte gu nàdarrach airson an cleachdadh ann am bàtaichean. Mar eisimpleir, thogadh iad ceann tobhta le bhith a’ cleachdadh fiodh lùbte bhon chraoibh leamhain.
Uaireannan, ge-tà, bhiodh na seann daoine a’ lùbadh fiodh iad fhein, mar eisimpleir airson sùil a dhèanamh ann an cliabh ghiomach. Ghabhadh iad geug òg bho chraobh sheilich agus bhiodh iad ga lùbadh lem beòil, le bhith a’ bìdeadh an fhiodha. Dh’innis Ruairidh dhomh gum faicear fhathast làrach fhiaclan ann an seann chlèibh. Is cinnteach gur e daoine aig nach robh fiaclan fuadain a rinn an obair sin! Bha an seileach cuideachd feumail airson feadag no fìdeag a dhèanamh – an seòrsa a bhios daoine a’ cleachdadh airson a bhith a’ dèanamh fead air cù.
Bha grunn seòrsachan eile anns a’ choille – beithe, cuileann, darach – agus an caorann. Tha saobh-chràbhadh co-cheangailte ris a’ chraoibh chaorainn agus chan eil daoine uabhasach deònach an leagail. Cha bhi iad a’ losgadh gu math co-dhiù, a rèir seanfhacal a dh’innis Ruairidh dhomh: Teine caorainn is gaol ghiullan, cha do mhair iad fad’ a-riamh.
Am measg an fhiosrachaidh eile a thug Ruairidh MacNèill dhomh, tha cuimhn’ agam air aon rud gu h-àraidh. Dh’innis e dhomh gur e “connadh nam mèirleach” a bh’ aig na seann daoine air an droigheann dubh, air sàilleamh ’s nach tig toit às nuair a tha e ann an teine. Cha bhiodh fios aig daoine, mar sin, càit’ an robh campa nam mèirleach. Agus, le gàire mhòr, ged nach eil mi a’ dèanamh dheth gu robh fios pearsanta aige air seo, thuirt e gur iongantach mura robh an dearbh fhiodh “air uisneachadh airson na poite duibhe anns a’ mhonadh”!
Faclan na seachdaine
Abairtean na seachdaine
Puing-ghràmair na seachdaine
Seanfhacal na seachdaine
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Podcast
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.