Main content
Sorry, this episode is not currently available

A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.

Clip

Litir 159: Diùra

Chan eil mòran daoine air fhàgail ann an Diùra aig a bheil Gàidhlig an-diugh, ach tha dìleab phrìseil aig an eilean co-cheangailte ris a’ chànan. Chaidh seann sgeulachdan a chruinneachadh ann agus bu mhath leam tè dhiubh sin innse dhuibh an-diugh, ged a tha i nas giorra agamsa nan tè a chaidh aithris o shean.

Tha i co-cheangailte ri dà theaghlach a tha fhathast anns an eilean. Clann ’ic Ille Riabhaich no na Darrochs mar a chanas iad riutha ann am Beurla, agus Clann ’ic Ille Bhuidhe - na Buies. O chionn fhada bha fear de Chloinn ’ic Ille Riabhaich ann a bha mòr agus làidir. Bha e math air sabaid, agus dh’iarr Iarla Earra-Ghaidheal air Eilean Cholasa a ghabhail thairis as a leth. Airson sin, ge-tà, dh’fheumadh e cur às don fheadhainn aig an robh smachd air Colasa – Clann ’ic a’ Phì.

Rinn Mac Ille Riabhaich deiseil, ach chuala fear eile ann an Diùra mu dheidhinn. B’ esan Mac Ille Bhuidhe. Nuair a thàinig an là airson falbh a Cholasa ann am bìrlinn, chaidh Mac Ille Bhuidhe a dh’ionnsaigh Mhic Ille Riabhaich agus dh’fhaighnich e dheth am faigheadh e fhèin cothrom dhol a dh’Ìle còmhla ris. Cha do leig e air gu robh fios aige gu robh iad a’ dol a Cholasa.

Nuair a ràinig iad Ìle, thuirt Mac Ille Riabhaich gu robh iad a’ leantainn orra gu ruige Colasa, agus dh’iarr Mac Ille Bhuidhe air fuireach air bòrd. Nuair a ràinig iad Colasa, rinn sgioba Mhic Ille Riabhaich air an taigh mhòr airson cur às do Chloinn ’ic a’ Phì. Chum Mac Ille Bhuidhe pìos beag air falbh, ach chunnaic e boireannach òg a’ ruith a-mach às an taigh mhòr le rudeigin fo a h-achlais. ’S e a bh’ ann leanabh-gille, an duine mu dheireadh a bha beò anns an teaghlach as dèidh na sgrios.

Chuir Mac Ille Bhuidhe an leanabh fo a chuid aodaich agus chaidh e air ais don bhìrlinn. Bha e ag iomradh còmhla ri càch nuair a bhris an ràmh aige. Bhuail a làmhan an leanabh a bha aig a bhroilleach, agus leig am fear beag èigh a-mach. Chuala Mac Ille Riabhaich e agus thuirt e, “tha arrabhalach sa bhàta!”

“Chan eil ann,” fhreagair Mac Ille Bhuidhe, “ach dìosgan nan ràmh.”

Thug iad ràmh eile dha, ach bhris e sin cuideachd. An uairsin thug iad am buirbid mòr dha – an ràmh mòr a bhathar a’ cleachdadh airson bìrlinn a stiùireadh. Thug Mac Ille Bhuidhe a’ bhìrlinn a-steach gu tìr ann an Diùra mus do mhothaich càch gu robh iad faisg air a’ chladach. Chleachd e an ràmh airson leum air tìr agus, mus robh cothrom aig duine sam bith eile gluasad, bha e air a’ chladach deiseil dhaibh le chlaidheamh.

“Cha b’ fhuilear dhut, Mhic Ille Bhuidhe, a bhith cho ealamh,” thuirt Mac Ille Riabhaich.

“Thigibh air tìr a-nise,” fhreagair Mac Ille Bhuidhe, “tha mi deiseil air ur son.” Thog e an leanabh suas, ag innse dhaibh gur e oighre Mhic a’ Phì Cholasa a bh’ ann, agus nach fhaigheadh duine aca greim air.

Cha robh càch deònach sabaid leis ach b’ fheudar do Mhac Ille Bhuidhe teicheadh leis an leanabh agus chuir e am falach e ann an uamh air cliathaich Beinn an Òir, a’ bheinn as àirde ann an Diùra. Nuair a thàinig an gille gu ìre, fhuair e Eilean Cholasa air ais, airson greis co-dhiù, agus bhathar ag ràdh, nan robh taic a dhìth air Mac Ille Bhuidhe, nach robh aige ach teine mòr a thogail a chitheadh muinntir Cholasa, agus chuireadh iad sgioba de ghaisgich ga ionnsaigh airson a chuideachadh.

Faclan na seachdaine

Faclan na seachdaine: Diùra: Jura; nas giorra: shorter; o shean: a long time ago, in the old days; Clann ’ic a’ Phì: the MacPhees; bìrlinn: galley; a dh’ionnsaigh: towards; Ìle: Islay; leanabh-gille: baby boy; ràmh: oar; arrabhalach: stowaway (traitor); oighre: heir.

Abairtean na seachdaine

Abairtean na seachdaine: tha dìleab phrìseil co-cheangailte ris a’ chànan: there is a valuable legacy associated with the language; bu mhath leam tè dhiubh sin innse dhuibh: I would like to tell you one of them (fem.); dh’iarr Iarla Earra-Ghaidheal air Eilean Cholasa a ghabhail thairis as a leth: The Earl of Argyll asked him to take over the Isle of Colonsay on this behalf; cha do leig e air gu robh fios aige: he didn’t let on that he knew; gu robh iad a’ leantainn orra gu ruige Colasa: that they were continuing on to Colonsay; rinn X air an taigh mhòr airson cur às do Y: X made for the big house to kill Y; le rudeigin fo a h-achlais: with something under her arm; an duine mu dheireadh a bha beò anns an teaghlach: the last person in the family who was alive; fo a chuid aodaich: under his clothes; bha e ag iomradh còmhla ri càch: he was rowing along with the others; bhuail a làmhan an leanabh a bh’ aig a bhroilleach: his hands hit the baby who was at his breast [under his clothes]; dìosgan nan ràmh: the creaking of the oars; a bhathar a’ cleachdadh airson bìrlinn a stiùireadh: which was used to steer the galley; bha e deiseil dhaibh le chlaidheamh: he was ready for them with his sword; b’ fheudar do X teicheadh: X had to flee; chuir e am falach e ann an uamh air cliathaich Beinn an Òir: he hid him in a cave on the side of Beinn an Òir (mountain of the gold); nach robh aige ach teine mòr a thogail a chitheadh muinntir Cholasa: he only had to light a fire which the Colonsay folk would see.

Puing-ghràmair na seachdaine

Puing-ghràmair na seachdaine: chuireadh iad sgioba de ghaisgich ga ionnsaigh airson a chuideachadh: they would send him a team of heroes to help him. The last 3 words are what I want to concentrate on here – airson a chuideachadh. The “a” is the masculine 3rd person singular possessive adjective and it therefore lenites the following word which, although it is an infinitive form of a verb, acts in the same way as a noun (it is in fact a form of verbal noun). A direct translation would be “for his helping”. The feminine equivalent (“for her helping” ie “in order to help her”) would be airson a cuideachadh. It works similarly for all other persons, leniting where appropriate ie after mo and do: tha iad an seo airson mo chur an greim (they are here to arrest me); tha mi airson do shàbhaladh (I want to save you); tha iad airson ar fàgail an seo (they want to leave us here); a bheil iad airson ur trèigsinn? (do they want to abandon you?); tha sinn airson an cuideachadh (we want to help them).

Gnàths-cainnt na seachdaine

Gnàths-cainnt na seachdaine: Cha b’ fhuilear dhut a bhith cho ealamh: you needed to be [so] sprightly. This is an old expression, and a little obtuse because of its negative structure, but it is still heard from time to time. Chan fhuilear dhut: you need/require.

Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic

Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic

Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)

All letters

All letters

Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here

Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh

Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh

Letter To Gaelic Learners

Podcast