03/03/2006

Is iomadh leabhar math Gàidhlig a chaidh fhoillseachadh an-uiridh. Gu dearbh, saoilidh mi gur e deagh bhliadhna a bh’ ann an 2005 airson foillseachadh Gàidhlig. Am measg nan leabhraichean a bu tarraingiche a nochd an-uiridh, bha fear a chaidh fhoillseachadh le Acair ann an Steòrnabhagh. Air a’ chiad shealladh chanadh tu, ’s dòcha, gur ann do chloinn a tha e. Ach saoilidh mi gum faigheadh mòran inbheach tlachd às cuideachd – an dà chuid fileantaich agus luchd-ionnsachaidh. Mholainn e gu sònraichte do phàrantan a tha a’ togail an cuid cloinne le Gàidhlig mar phrìomh chànan. Agus tha mi an dòchas gu bheil sin a’ gabhail a-steach a h-uile duine a bhios ag èisteachd ris a’ phrògram seo!

’S e an tiotal a th’ air an leabhar “Air do bhonnagan a ghaoil”, agus ’s e a th’ ann cruinneachadh de rannan do chloinn, a chaidh a chur ri chèile le Tormod Caimbeul à Nis ann an Leòdhas. ’S e cruinneachadh mòr a th’ ann, le faisg air dà cheud gu leth duilleag, agus dealbhan dathte brèagha an cois nan rannan. An t-seachdain seo, agus an ath-sheachdain, tha mi a’ dol a thoirt blasad dhen stuth a th’ anns an leabhar – agus tha mi an dòchas gun tèid sibh a-mach is gun ceannaich sibh fear!

Tha cuid de rannann ann a tha co-ionann ri feadhainn a nochdas ann am Beurla. Uaireannan tha e doirbh dèanamh a-mach an e eadar-theangachadh as coireach no an do dh’èirich iad gu neo-eisimeileach o chèile. Mar eisimpleir an rann Beurla:

Seagull, seagull, sit on the sand,

It’s never good weather when you’re on land

agus am fear Gàidhlig:

Fhaoileag, fhaoileag, taobh an cuan,

Na faiceam thu air talamh cruaidh:

Air talamh cruaidh ma nì thu fois,

Bidh gaoth is dìle tighinn na chois.

Canaidh mi sin a-rithist gus an greimich sibh air:

Fhaoileag, fhaoileag, taobh an cuan,

etc…

Ach seo rann a tha le cinnt na eadar-theangachadh air fear ainmeil ann am Beurla. Tha mi an dùil gum mothaich sibh cò fear a th’ ann:

Seinn port na sia sg’inn,

Mo phòcaid làn sìol-cur;

Ann am broinn a’ bhonnaich mhòir

Bha còrr is fichead druid;

Nuair dh’fhosgladh am bonnach suas

’S a sheinn na h-eòin le spìd,

Nach b’ e siud an truinnsear brèagh’,

Ga chur air beulaibh rìgh.

Bha ’n rìgh an taigh an ionmhais

A’ cunntadh suas nan sgillinn;

Bha bhanrigh anns a’ chùlaist

Ag ithe mìr is mil air;

Bha ’n t-searbhant anns a’ ghàrradh

Cur aodach air an ròp –

Nuas druid dhubh le sgreuch

Is spìon i dhith an t-sròn.

Tha mi an dùil gun do dh’aithnich sibh e. Tha e co-ionann ri “Four and Twenty Blackbirds”. Tha a’ Ghàidhlig gu math dlùth ris a’ Bheurla, nach eil? Seo agaibh a-rithist e, beagan nas luaithe, gus an glac sibh air an ruitheam. Bheir sinn sùil air feadhainn a bharrachd an ath-sheachdain:

Seinn port na sia sg’inn etc…

Faclan na Litreach: cruinneachadh: collection; blasad: taste; druid: starling.

Abairtean na Litreach: is iomadh X a chaidh fhoillseachadh: many X were published; a bu tarraingiche: the most attractive; air a’ chiad shealladh: at first sight; mholainn e gu sònraichte: I would particularly recommend it; gu bheil sin a’ gabhail a-steach a h-uile duine: that that takes in everybody; dealbhan dathte brèagha an cois nan rannan: beautiful coloured illustrations along with the verses; tha e doirbh dèanamh a-mach: it is difficult to make out; an do dh’èirich iad gu neo-eisimeileach: did they arise independently; gaoth is dìle: wind and rain; seinn port na sia sg’inn: sing the tune of the six pennies; nach b’ e siud an truinnsear brèagh’: wasn’t that a lovely plate; ga chur air beulaibh rìgh: to [being] put before the king; bha [a’] bhanrigh anns a’ chùlaist: the queen was in the parlour; mìr is mil air: bread with honey on it; nuas druid dhubh le sgreuch: down [came] a black starling with a scream; is spìon i dhith an t-sròn: and it plucked off her the nose.

Puing-chànain na Litreach: Na faiceam thu [air talamh cruaidh]: don’t let me see you [on dry land]. The last time we looked at faiceam was in Litir 153, nearly four years ago. Did you recognise it as being the first person imperative of faic? The -[e]am ending is diagnostic of this. It is not commonly met with. Faiceam and cluinneam are probably the commonest, eg cluinneam e (let me hear him/it).

Gnàths-cainnt na Litreach: [a’] cur aodach air an ròp: putting clothes on the [clothes] line. Note that we say ròp in Gaelic, or to give it its full name ròp-anairt (“linen-rope”) or ròp-aodaich (“clothes-rope”).