15/03/2015

Chaidh Sandaidh an cù a dh’Inbhir Pheofharain latha a bha seo. Bha a mhaighstir, Ùisdean, gann de thombaca. Chuir Ùisdean leth-chrùn ann an nèapraigear timcheall amhaich a’ choin agus dh’iarr e air a dhol gu bùth an tombaca.

            Ràinig Sandaidh a’ bhùth. Dh’fhuasgail fear na bùtha an nèapraigear, thug e an t-airgead a-mach agus chuir e tombaca luach leth-chrùin ann na àite, le pìos pàipeir timcheall air. Cheangail e an nèapraigear a-rithist ri amhaich a’ choin. Thug e briosgaid don chù mar dhuais agus dh’iarr e air a dhol dhachaigh.

            Nuair a ràinig Sandaidh an taigh, bha Ùisdean aig an doras mhòr. Dh’fhuasgail e an nèapraigear agus fhuair e a thombaca. ’S e a bha toilichte le Sandaidh! Bha an tombaca taobh a-staigh pìos pàipeir agus chunnaic Ùisdean gun robh rudeigin sgrìobhte air ann am peansail. Bho fhear na bùtha a bha e. ‘Ma dh’obraicheas seo,’ bha sgrìobhte air, ‘cuir an cù thugam a h-uile Dihaoine. Bidh an tombaca as fheàrr leat an-còmhnaidh agam Dihaoine.’

            Agus ’s e sin a thachair. A h-uile Dihaoine, bhiodh Sandaidh a’ falbh a dh’Inbhir Pheofharain, agus a’ togail an tombaca.

            Latha a bha seo, ge-tà, bha fear eile anns a’ bhùth, nuair a ràinig Sandaidh i. ’S e fear àrd, maol, leth-shùileach a bh’ ann. Bha ‘Padaidh Cam’ air mar fhrìth-ainm. Bha taigh aige trì mìle a-mach à Inbhir Pheofharain air an aon rathad a bha a’ dol a dh’ionnsaigh croit Ùisdein.

Chunnaic Padaidh an gnothach leis a’ chù, agus leis an airgead, agus thòisich e air meòrachadh air. ‘Annasach,’ thuirt e ri fear na bùtha. ‘An cù sin a’ dèanamh toil a mhaighstir mar sin.’

‘Aidh, tha e dìleas agus comasach,’ thuirt fear na bùtha. ‘Bidh e a’ tighinn a h-uile Dihaoine, agus ruigidh e a’ bhùth aig cairteal gu meadhan-latha, a h-uile turas.’

Dh’fhalbh Sandaidh leis an tombaca anns an nèapraigear timcheall amhaich. Dh’fhalbh Padaidh mun aon àm agus lean e air a’ chù cho math ’s a b’ urrainn dha. Chunnaic e gun robh e a’ gabhail an aon rathaid ris fhèin.

An ath Dhihaoine, bha Padaidh a’ feitheamh air an rathad a dh’Inbhir Pheofharain faisg air an taigh aige. Cha robh e ann fada nuair a chunnaic e Sandaidh a’ tighinn. Bha nèapraigear timcheall amhaich.

‘Trobhad seo,’ thuirt Padaidh ris a’ chù. Bha briosgaid aige na làimh. ‘Seo dhut. Gabh seo.’ Ghabh an cù a’ bhriosgaid agus leig e le Padaidh an nèapraigear fhuasgladh. Thug Padaidh an t-airgead a-mach agus chuir e na phòcaid e. Cheangail e an nèapraigear a-rithist, agus dh’iarr e air a’ chù falbh don bhùth.

‘Sin thu, a Shandaidh, tha thu ann,’ thuirt fear na bùtha. ‘Còig mionaidean air dheireadh an-diugh.’ Bha a shùilean air a’ chloc. Deich mionaidean gu meadhan-latha.

Dh’fhuasgail fear na bùtha an nèapraigear agus ghabh e iongnadh nach robh an t-airgead ann. Cha robh fios aige dè dhèanadh e. Mu dheireadh, chuir e luach leth-chrùin de thombaca san nèapraigear, le bileag pàipeir, a’ mìneachadh nach robh airgead ann agus ag iarraidh air Ùisdean crùn a chur thuige an ath sheachdain. Agus chì sinn dè thachair nuair a ràinig an cù a dhachaigh.

Dh’fhuasgail: untied; Padaidh Cam: One-eyed Paddy; frìth-ainm: nickname; dìleas: faithful.

Chaidh Sandaidh an cù a dh’Inbhir Pheofharain: Sandy the dog went to Dingwall; bha a mhaighstir, Ùisdean, gann de thombaca: his master, Hugh, was short of tobacco; leth-chrùn ann an nèapraigear timcheall amhaich a’ choin: a half-crown in a kerchief around the dog’s neck; chuir e tombaca luach leth-chrùin ann na àite: he put tobacco to the value of half a crown in its place; thug e briosgaid don chù mar dhuais: he gave the dog a biscuit as a reward; dh’iarr e air a dhol dhachaigh: he asked him to go home; aig an doras mhòr: at the front door; gun robh rudeigin sgrìobhte air ann am peansail: that something was written on it in pencil; fear àrd, maol, leth-shùileach: a tall, bald, one-eyed man; thòisich e air meòrachadh air: he started to consider it; an cù sin a’ dèanamh toil a mhaighstir mar sin: that dog doing his master’s will like that; ruigidh e a’ bhùth aig cairteal gu meadhan-latha: he reaches the shop at a quarter to twelve (midday); gun robh e a’ gabhail an aon rathaid ris fhèin: that he was taking the same road as himself; thug Padaidh an t-airgead a-mach agus chuir e na phòcaid e: Paddy took out the money and put it in his pocket; còig mionaidean air dheireadh: five minutes late; ghabh e iongnadh: he was surprised; cha robh fios aige dè dhèanadh e: he didn’t know what to do [what he would do]; ag iarraidh air Ùisdean crùn a chur thuige an ath sheachdain: asking Hugh to send him a crown the next week.

Bho fhear na bùtha a bha e: it was from the shopkeeper. There is an implied ’s ann at the start of the sentence, ie it should really read ’S ann bho fhear na bùtha a bha e. But sometimes, particularly in informal speech, we do not include the ’s ann – it is understood, but not said. Keep your ears open for other examples in the community or on radio or television.

Sin thu, a Shandaidh, tha thu ann: there you are, Sandy, you’re there. An informal greeting.