20/06/2014

Còrr is còig bliadhn’ deug air ais, anns an dàrna Litir a sgrìobh mi, bha mi a-mach air a’ Ghàidhlig air spider. Bha mi ag innse dhuibh gur e poca-salainn a chanadh mo sheanmhair, seach damhan-allaidh. Ach chan e sin an sgeul gu lèir. Tha faclair Dwelly a’ toirt dhuinn grunn fhaclan eile, leithid breabair, breabair-smògach, cuideag, figheadair, figheadair-fodair agus figheadair-ròmach.

            Agus ainm eile. Cha robh mi air sin a chluinntinn ann an cainnt, ged a tha e ann an Dwelly. Bha sin, co-dhiù, gus an robh mi ann an Alba Nuaidh o chionn ghoirid. Agus tha a h-uile duine le Gàidhlig ga ràdh ann an Alba Nuaidh, fhad ’s a chì mise. Poca-puinnsein. Chuala mi grunn tursan e – poca-puinnsein.

            Tha Dwelly ag innse dhuinn gur e sin an t-ainm airson spider ann am Baile a’ Chaolais is Meudarloch, agus na sgìrean sin. ’S gann gun cluinnear a’ Ghàidhlig an sin an-diugh. Tha an dualchas air a ghleidheadh, ge-tà, ann an Alba Nuaidh.

            Bha mi ann an Alba Nuaidh airson bruidhinn ri daoine mu na ceanglaichean eadar a’ Ghàidhlig agus an àrainneachd, agus mar a ghabhas eòlas nan Gàidheal a chur gu feum ann an turasachd. Bhruidhinn mi ri daoine mu ainmean eun is ainmhidhean ann an Alba agus thug mi daoine a-mach a choimhead air, ged a bha i fhathast car tràth airson mòran fhaicinn, an dèidh geamhradh cruaidh. Agus dh’fheuch mi ri ainmean Gàidhlig na h-Alba Nuaidhe a thogail, nuair a bha rudeigin ann nach eil an seo anns an t-seann dùthaich, mar a chanas iad thall.

            Ach cha do thog mi gu leòr. Air a’ mhadainn mu dheireadh agam nochd mi air telebhisean – beò aig àm bracaist agus chaidh a’ cheist a chur orm, ‘What’s the Gaelic for the blue jay?’ Uill, cha robh càil a dh’fhios agam!

            Nise, tha eun car coltach againn ann an Alba, ged nach fhaca mi fhìn e ann an ceann a tuath na Gàidhealtachd. ’S e sin an jay, no sgreuchag-choille. Ach chan eil am blue jay Canèidianach againn. Agus b’ fheudar dhomh aideachadh nach robh fios agam. Bhon uair sin fhuair mi a-mach gur e an t-eun gorm ainm Gàidhlig ann an Alba Nuaidh. No an t-eun liath, mar a th’ aig feadhainn air.

            Nuair a bha mi air Eilean Cheap Bhreatainn, chunnaic mi eun car mòr le brù ruadh. ’S e robin a chanar ris, ged a tha e mòran nas motha na ’m brù-dearg againne. Gu dearbh, tha e nas coltaiche ris an smeòrach againn. Agus ’s e sin a th’ aig na Gàidheil air – smeòrach. Tha an t-ainm a’ dèanamh ciall oir tha an t-eun dlùth-chàirdeach don smeòrach againn fhèin. Agus tha brù bhreac air na h-iseanan, mar a th’ air an smeòrach againne. Bidh a’ bhrù a’ dol ruadh nuair a dh’fhàsas an t-isean gu bhith na eun.

            Agus ainm eile a chòrd rium thall – màgan – a’ ciallachadh frog no ma dh’fhaodte toad aig feadhainn. Tha an dà chreutair a’ dol an lùib a chèile mar a tha an seo. Agus chan eil ‘màgan’ cumanta ann an Alba. Ach chunnaic mi ainm brèagha air sanas-baile – Ainslie Glen ann am Beurla, agus Gleann nam Màgan ann an Gàidhlig. Àite fuaimneach, is cinnteach!

poca-puinnsein: spider; Baile a’ Chaolais: Ballachulish; Meudarloch: Benderloch; Eilean Cheap Bhreatainn: Cape Breton Island.

gur e X a chanadh mo sheanmhair, seach Y: that it was X my grandmother said, rather than Y; chan e sin an sgeul gu lèir: that’s not the entire story; grunn fhaclan eile: several other words; ’s gann gun cluinnear a’ Ghàidhlig: Gaelic is hardly heard; tha an dualchas air a ghleidheadh: the heritage is preserved; mu na ceanglaichean eadar a’ Ghàidhlig agus an àrainneachd: about the links between Gaelic and the environment; mar a ghabhas eòlas nan Gàidheal a chur gu feum ann an turasachd: how the knowledge of the Gaels can be put to use in tourism; bha i fhathast car tràth airson mòran fhaicinn, an dèidh geamhradh cruaidh: it was still a bit early to see much, after a hard winter; nuair a bha rudeigin ann nach eil an seo anns an t-seann dùthaich, mar a chanas iad thall: when there was something that isn’t here in the old country, as they say over there; beò aig àm bracaist: live at breakfast time; cha robh càil a dh’fhios agam: I had no idea; b’ fheudar dhomh aideachadh nach robh fios agam: I had to admit I didn’t know; tha e mòran nas motha na ’m brù-dearg againne: it’s much bigger than our robin; tha e nas coltaiche ris an smeòrach againn: it’s more like our thrush; dlùth-chàirdeach do: closely related to; tha an dà chreutair a’ dol an lùib a chèile: the two creatures get mixed up; Gleann nam Màgan: lit. the glen of the frogs; àite fuaimneach, is cinnteach: a noisy place, no doubt.

fhad ’s a chì mise: as far as I can see.

Tha “Litir do Luchd-ionnsachaidh” air a maoineachadh le MG ALBA