Main content

Litir na seachdain aig Ruaraidh MacIllEathain. This week's letter for learners from Roddy MacLean.

5 minutes

Last on

Sun 31 Mar 2013 14:55

Clip

Litir 715: Eilean Bhòid

Bha mi a’ bruidhinn an t-seachdain sa chaidh mu eileanan ann an Linne Chluaidh. Am measg sin, bha Eilean Bhòid. Anns an leabhar – A Voyage Round the Coast of Scotland and the Isles – tha iomradh air Bòd. ’S e fear Seumas MacUilleim a sgrìobh an leabhar, a chaidh fhoillseachadh ann an ochd ceud deug, ceathrad ’s a dhà (1842).

            Tha MacUilleim ag innse dhuinn gu robh Bòd uaireigein gu math Gàidhealach ach gun robh a’ Ghàidhlig a’ falbh agus nach robh an cànan aig an òigridh tuilleadh. Tha e cuideachd ag innse dhuinn mun ainm Bòd. Tha e ag ràdh gur ann à Ebudae a tha e a’ tighinn – an t-aon ainm às an tàinig Hebrides.

            Cha robh an aon bheachd aig an Urramach Alasdair Mac an Lèigh, ministear ann am Baile Bhòid aig deireadh an ochdamh linn deug agus toiseach an naoidheamh linn deug. Bha Gàidhlig aigesan agus bhiodh e a’ dìon cliù a’ chànain. Thuirt e gun tàinig Eilean Bhòid à Eilean a’ Mhòid(e) ‘the island where the court of justice (mòd) sits’. Ma tha sin fìor, nach e àite math a bhiodh ann airson a bhith a’ cumail a’ Mhòid Nàiseanta?!

            Ach a bheil fear seach fear dhiubh sin ceart? Uill, gu fortanach, tha an sgoilear Gilbert Markús, à Oilthigh Ghlaschu, air leabhar fhoillseachadh o chionn ghoirid mu ainmean-àite Eilean Bhòid. Anns an leabhar, tha e a’ toirt sùil air Bòd fhèin. Tha an t-ainm a’ nochdadh o shean ann an làmh-sgrìobhainnean mar Botis, Bote agus Buyt. ’S e Bót no Bótar a nochdas anns na mòr-sgeulan Lochlannach. Mar sin, tha an t-ainm a’ tòiseachadh le ‘b’ seach ‘m’. Faodar a bhith cinnteach, ma-thà, nach e Eilean a’ Mhòid a th’ ann.

            Tha Gilbert Markús dhen bheachd gur e tùs ann an cànan nan Seann Bhreatannach as coltaiche. Tha facal Breatannais ann – bot – a bha a’ ciallachadh ‘àite-fuirich’, ach cuideachd ‘seipeal’ no ‘eaglais’.

            Agus dè mun ainm Rothesay? Cò às a thàinig sin? Sgrìobh Seumas MacUilleim gun tàinig e às a’ Ghàidhlig Roth-suidhe (no Roth-suidhe o shean) ‘circular seat’, a’ ciallachadh àite far an robhar a’ cumail chùirtean-lagha. Sin am ‘mòd’ a-rithist. Ach, a-rithist, chan eil e ceart.

            Tha Gilbert Markús ag ràdh gur e tùs Lochlannach as coltaiche, ’s gu bheil e a’ ciallachadh ‘Eilean Ruðri’. Tha na mòr-sgeulan Lochlannach a’ dèanamh iomradh air fear Ruðri a fhuair Eilean Bhòid bho Rìgh Haakon anns an treas linn deug. ’S e an duilgheadas le seo, ge-tà, gun robh Nirribhidh a’ call a smachd air na h-eileanan mun àm sin agus gum b’ i a’ Ghàidhlig cànan Bhòid. Ach tha Gilbert Markús ag ràdh gur dòcha gun robh fear de shinnsirean Ruðri ann air an robh ‘Ruðri’ cuideachd, oir bhiodh ainmean a’ ruith ann an teaghlaichean.

            Ma tha sin fìor, an robh ‘Ruðrisey’ a’ seasamh airson Eilean Bhòid air fad? No an robh an seann dùn ann am prìomh bhaile an eilein air a thogail o thùs air eilean beag? No a bheil –ey a’ seasamh airson eið no ‘tairbeart’, seach ‘eilean’? Chan eil fios le cinnt. Agus, ann an Gàidhlig, chan eil e a’ cur cus dragh oirnn, oir ’s e ‘Baile Bhòid’ a chanas sinne co-dhiù!

Faclan na Litreach

Linne Chluaidh: The Firth of Clyde; Bòd, Eilean Bhòid: Isle of Bute; Seumas MacUilleim: James Wilson; cùirtean-lagha: law courts; tairbeart: isthmus [boat portage]. 

Abairtean na Litreach

gu robh Bòd uaireigein gu math Gàidhealach: that Bute was very Highland in character at one time; nach robh an cànan aig an òigridh tuilleadh: that the young people no longer spoke the language; bhiodh e a’ dìon cliù a’ chànain: he would defend the language’s reputation; airson a bhith a’ cumail a’ Mhòid Nàiseanta: to hold the National Mod; a bheil fear seach fear dhiubh sin ceart?: is either of those correct?; o shean ann an làmh-sgrìobhainnean: in olden times in manuscripts; na mòr-sgeulan Lochlannach: the Scandinavian sagas; faodar a bhith cinnteach: one can be certain; gur e tùs ann an cànan nan Seann Bhreatannach as coltaiche: that an origin in the language of the Old Britons [Strathclyde] is most likely; bho Rìgh Haakon anns an treas linn deug: from King Haakon in the 13th Century; gun robh Nirribhidh a’ call a smachd air na h-eileanan: that Norway was losing control of the islands; a’ ruith ann an teaghlaichean: running in families; an seann dùn ann am prìomh bhaile an eilein: the old fort in the island’s capital; chan eil e a’ cur cus dragh oirnn: it doesn’t cause us too much bother; oir ’s e ‘Baile Bhòid’ a chanas sinne co-dhi: because we say ‘Baile Bhòid’ anyway.

Puing-chànain na Litreach

Baile Bhòid: This is the Gaelic for the town of Rothesay; literally it means ‘town of Bute’. While the island name Bute may have a North British (Cumbric, Brythonic) origin in a word meaning ‘dwelling, chapel, church’, the most likely interpretation of Rothesay is that it is a Norse island name, carrying the common –ey suffix. The first part of the name is problematic, but there are Norse records of the island being under the control of a man called Ruðri. However, he was around in the 13th Century when Norse power was waning, and such a Scandinavian island name is unlikely to have been coined at that time. It’s possible, however, that this Ruðri was a descendant of an earlier Ruðri who controlled the island. You can get more information about this name and many others in a superb new book – The Place-names of Bute – written by Gilbert Markús and published by Shaun Tyas.

Gnàthas-cainnt na Litreach

Cha robh an aon bheachd aig an Urramach Alasdair Mac an Lèigh: the Rev Alexander McLea didn’t have the same opinion.

 

Tha “Litir do Luchd-ionnsachaidh” air a maoineachadh le MG ALBA

Broadcasts

  • Fri 29 Mar 2013 11:55
  • Sat 30 Mar 2013 10:55
  • Sun 31 Mar 2013 14:55

Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic

Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic

Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)

All letters

All letters

Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here

Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh

Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh

Letter To Gaelic Learners

Podcast