وبلاگ بی بی سی فارسی

نماز جمعه در "الحرم القدس الشریف"

مهدی پرپنچی 21/04/2007, 09:28 AM

جمعه بیستم آوریل (سی و یکم فرورین) حدود یازده صبح به وقت بیت المقدس، با زنگ موبایل از خواب بیدار می شوم. از دوشنبه هفته گذشته، یعنی روز ورودم به اسراییل، شبی سه چهار ساعت بیش تر نخوابیده ام. شب قبل، 5 صبح به رختخواب رفته ام و حسابی گیج خوابم. گوشی را باز می کنم، دوستی از ایران زنگ زده و می گوید نگرانم بوده. حال صحبت ندارم و سوالاتش را کوتاه پاسخ می دهم و می گویم می خواهم بخوابم و عصری بهش زنگ خواهم زد. موقع خداحافظی توصیه می کند که مبادا امروز به مرکز شهر بروم. می پرسم "چرا، مگر خبری شده؟" می گوید "نه، ولی جمعه است و معمولا نماز جمعه بیت المقدس، درگیری است." به او اطمینان می دهم که برنامه ای برای نماز جمعه نداریم. خداحافظی می کنم و عین برق از رختخواب می پرم بیرون و نیم ساعت بعد در لابی هتلم.

همکارم امید را می بینم که پشت میزی نشسته و برای فیلمی که از اماکن مقدس بیت المقدس بناست بسازد، برنامه ریزی می کند. حسام، مدیر هتل، همان دوروبرهاست. می پرسم "نماز جمعه چه ساعتی است؟" نمی داند. دو دقیقه بعد بر می گردد و می گوید "یک ربع به یک". پس فعلا وقت هست. بهزاد هم پیدایش می شود و پس از چند دقیقه مشورت، برنامه ای که دیشب برای امروز چیده بودیم را عوض می کنیم و بنا می شود برویم به "الحرم الشریف" یا محل برگزاری نماز جمعه.

مژگان هم چند دقیقه بعد از راه می رسد و به سرعت از هتل می زنیم بیرون. به بخش قدیمی شهر که می رسیم، از دروازه یافا وارد می شویم و بازارچه باریک و بلندی به اسم "طریق باب السلسله" را با عجله طی می کنیم. ساعت شده دوازده و نیم و نمی خواهیم نماز را از دست بدهیم. در راه از مژگان درباره نماز جمعه و احتمال درگیری در آن می پرسم. مژگان، از یهودیان ایرانی است و سال ها در بیت المقدس یا اورشلیم زندگی کرده و با فضای سیاسی اسراییل به خوبی آشناست.

می گوید نماز جمعه معمولا به آرامی برگزار می شود مگر این که در روزهای پیش از آن، درگیری شدیدی در شهرهای کرانه باختری یا غزه روی داده باشد. اگر مناسبت خاصی هم در روزهای پیش یا بعد از جمعه در کار باشد، ممکن است حرارت خطبه های نماز بالا برود و اگر نمازگزاران دست به تظاهرات بزنند، احتمال درگیری وجود دارد.

هفته آینده، اسراییل، پنجاه و نهمین سال استقلال خود را جشن خواهد گرفت. اعراب فلسطینی، این روز را "یوم النکبه" می خوانند که به فارسی می شود "روز نکبت" یا "روز فاجعه". به موازات جشن هایی که در اسراییل برگزار می شود، اعراب هم برنامه هایی برای این روز دارند. سال پیش، آویگدور لیبرمن، از نمایندگان کنست یا پارلمان اسراییل، خواستار اعدام نمایندگان عرب تبار پارلمان شده بود که در مراسم "یوم النکبه" شرکت کرده بودند. حکم اعدام البته در اسراییل وجود ندارد اما تصور می کنم همین یک نکته برای توصیف حساسیت های فراوانی که این روزها در بیت المقدس وجود دارد، کفایت کند.

مسیر بازارمنتهی به حرم، شلوغ است و سربازان مسلح اسراییلی در جای جای آن به چشم می خورند. دویست سیصد متری مانده به مسجد، کسی از پشت سر صدایمان می کند. مقابل کوچه ای ایستاده که اگر در آن بپیچی و صد متر جلو بروی، می رسی به محوطه "دیوار ندبه" که مقدس ترین مکان مذهبی یهودیان است. ما البته به آن کوچه نپیچیده ایم و به سمت "الحرم القدس الشریف" پیش می رویم. جوان بیست و چند ساله ای به سرعت خود را به ما می رساند و می گوید که نمی توانید جلوتر بروید. علت را که جویا می شویم، می گوید: "تنها مسلمانان می توانند به مسجد بروند". می گوییم مسلمانیم. اسمم را که می گویم، نگاه مشکوکی به سراپایمان می اندازد و دور می شود.

در بیست متری مسجد، سربازان مسلح اسراییلی، مستقرند. این بار آن ها جلویمان را می گیرند. باز هم توضیح می دهیم که مسلمانیم. پاسپورت هایمان را چک می کنند و بعد از چند سوال، اجازه عبور صادر می شود. مژگان می گوید بیرون مسجد، منتظرمان خواهد ماند. نفس عمیقی می کشم و ضبط صوتم را که از ابتدای ورود به بازار روشن بوده، دوباره چک می کنم. ضبط صوت بهزاد و دوربین فیلمبرداری امید هم آماده است. به فاصله چند متر از جایی که سربازان اسراییلی ایستاده اند، مدخل بزرگ مسجد قرار دارد که بر سردرش، روی پارچه زردرنگی به حروف درشت و به عربی نوشته "باب السلسله".

پا به تنها پله مقابل مدخل مسجد که می گذارم، دو فلسطینی لباس شخصی می ایستند مقابلم که یعنی ورود ممنوع. هاج و واج نگاهشان می کنم و می فهمم که کار به آن راحتی هم که ما فکرش را می کردیم نیست. همکارم امید نزدیک می شود و می گوییم همین الان، آن ها مدارک ما را کنترل کردند. ما ایرانی ایم و مسلمان. دست به کیف می برم تا پاسپورتم را بیرون بیاورم که می گوید "لازم نیست. اگر مسلمانی، فاتحه را بخوان."

"بسم الله الرحمن الرحیم، الحمد لله رب العالمین، الرحمن الرحیم، مالک یوم الدین ... " از امتحان قبول می شوم. امید هم بعد از من و با لهجه عربی غلیظ تر، سوره حمد را می خواند. بهزاد که سر می رسد، کار خراب می شود. از زاویه ای که ما ایستاده ایم، صدها نماز گزار دیده می شوند که در داخل مسجد روی زمین نشسته اند و گوششان به خطیب جمعه است و نگاه سنگینشان روی ما. آن هایی که دیر به مسجد رسیده اند و سعی دارند خود را به نماز برسانند، به سرعت از کنارمان می گذرند و کسی مزاحمشان نمی شود اما داستان ما، متفاوت است.

بهزاد متوجه نمی شود که منظور از "فاتحه"، همان سوره حمد است. می گویند نمی تواند وارد شود. قرار می شود من و امید برویم داخل. می گویند تنها برای نماز می توانیم برویم تو. کارت خبرنگاری و توضیح ما، بی فایده است. فیلمبرداری از نمازگزاران ممکن نیست. می گویند بعد از اتمام نماز می توانیم برویم داخل و از مسجد فیلمبرداری کنیم. امید هم پس می کشد. چاره ای نبود، گفتم من برای نماز آمده ام. پیر مردی که چند دقیقه ای است نظاره گر صحنه است، به دو جوان جلوی در می گوید بگذارند داخل شوم.

خطبه رو به اتمام است. پیرمرد می گوید نامش عبدالحمید است و ادامه می دهد"دنبالم بیا". راه می افتم. چند دقیقه بعد، جلوی شیرهای آبی ایستاده ام که برای وضو تعبیه شده اند. با انگلیسی دست و پا شکسته می گوید "زود باش، وضو بگیر." جمعیت چند متر آن طرف تر، صف نماز را بسته اند. چاره ای نیست. کفش هایم را در می آورم. پیر مرد به دقت مراحل وضو گرفتنم را تحت نظر دارد.

در صف نماز که می ایستم، "الله اکبر" را گفته اند، دست ها پایین که می آیند، تازه متوجه می شوم که دستان من باز است و دیگران با دست بسته به نماز ایستاده اند. چند ثانیه ای، اعتماد به نفسم را از دست می دهم، اما به هر حال ادامه می دهم. در رکعت دوم، یادم می آید جایی که ایستاده ام، قبله اول مسلمین بوده. یاد سوره اسری و شب معراج می افتم. حالم خوش نیست. در حال رکوع، حساب می کنم چند سال است نماز نخوانده ام. جمعیتی انبوه، مقابلم به نماز صف بسته اند. اشکی که در چشمانم حلقه زده، سیلاب می شود.

نماز به پایان می رسد. جمعیت پس از نماز، به سرعت مسجد را ترک می کنند. خوشبختانه اتفاق خاصی نمی افتد. پیرمرد می گوید "بار اول ات هست که به الحرم الشریف آمده ای؟" می گویم بله. می گوید "دنبالم بیا". از یکی از درهای مسجد خارج و وارد یک کتابفروشی می شود. قرآنی بر می دارد. قرآن را باز می کند، خودکاری می دهد دستم و می گوید بنویس: "بسم الله الرحمن الرحیم. هدیه مسجد الاقصی مبارک عن ... " می گوید نام خودت، پدر و مادرت را این جا بنویس. می نویسم. ادامه می دهد: "من یقراء القران بهذا المصحف، یقراء الفاتحه". نمی دانم جمله ها را درست یادم مانده یا نه.

می گوید باید زیارت حرم را به جای بیاوری. به مسجد براق می رویم. جایی که گفته می شود پیامبر، از اسبش که براق نام داشت در آن مکان پیاده شده است. مسجد براق زیر زمین قرار دارد. حدود بیست پله که پایین می روی، اتاق کوچکی می بینی به عرض احتمالا چهار متر و طول حدودا هشت متر. روی دیوار، حلقه آهنی کوچکی هست که گویا پیامبر، براق را به آن بسته بوده است. می گوید باید دو رکعت نماز بخوانی. خودش هم با من می ایستد به نماز.

مسجد براق از مسجد الاقصی فاصله چندانی ندارد، شاید کمتر از صد متر. به گفته عبدالحمید، مسجدالاقصی یی که پیامبر در آن نماز خواند، اکنون زیر زمین قرار دارد. از پله های مسجد پایین رفتیم و وارد تالاری بلند شدیم که سقف و دیوارهای سنگی داشت. بنا بر روایات، پیامبر اسلام در حالی که پیامبران پیشین پشت سرش صف بسته بودند در این مکان دو رکعت نماز خوانده است.

به انتهای تالار که بروی، به پله های دیگری می رسی. می گوید اینجا مسجد سلیمان است که "اجنه به دستور سیدنا سلیمان، آن را بنا کرده اند." سقف این قسمت؛ روی ستون های سنگی عظیمی قرار گرفته که در سال های اخیر، ستون های بتونی دیگری در کنارشان ساخته شده است.

از این مسجد بیرون می آییم و به مسجدالاقصی جدید وارد می شویم. مسجدی است عظیم با سقفی بلند. در دو طرف ورودی مسجد، نام حسن و حسین، نوادگان پیامبر و بر طاق های بین ستون های داخلی مسجد، نام دوازده صحابه پیامبر اسلام نقش بسته است. در کنار محراب مسجد، منبر چوبی کنده کاری شده ای قرار دارد که بزرگترین منبری است که من تاکنون دیده ام.

در گوشه ای از مسجد، قفسه کوچکی قرار دارد که داخلش، پوکه فشنگ و کپسول های استفاده شده گاز اشک آور قرار دارد. می گوید در 28 سپتامبر 2000، آریل شارون با هزار سرباز مسلح اسراییلی از "باب المغاربه" که کنار مسجد براق قرار دارد، وارد محوطه حرم شد و با مقاومت شدید مسلمانان داخل مسجد مواجه شد. می گویند این گازهای اشک آور یادگاری است از آن روز که سرآغاز انتفاضه دوم فلسطینیان شد.

از مسجد الاقصی که بیرون می آیی، به فاصله حدودا دویست متر در مقابل آن، مسجد قبه الصخره قرار دارد. این مسجد که بسیار کوچک تر از مسجد الاقصی است، به اشتباه در بسیاری از کشورهای اسلامی و از جمله ایران، به عنوان مسجد الاقصی شناخته می شود. گنبد طلایی قبه الصخره، زیر آفتاب سوزان بین المقدس می درخشد. این مسجد نام خود را از صخره بزرگی می گیرد که زیر گنبد آن قرار دارد. زیر صخره، خالی است و با پایین رفتن از حدود ده پله، می توان به محوطه کوچکی وارد شد که کاملا شبیه یک غار کوچک است. نام این غار، مغاره الانبیاست. در روایات آمده که پیامبر، از روی این صخره به آسمان هفتم معراج کرد.

زن جوانی که در مغاره الانبیا به قرآن خواندن مشغول است، کارت شناسایی ام را روی سینه ام می بیند و می گوید می خواهد با من صحبت کند. به شهادت کارت شناسایی اش، دانشجوی فوق لیسانس است و در رام الله زندگی می کند. می گوید می خواهد راجع به مشکلاتشان در کرانه باختری بگوید. مصاحبه ویدئویی با روحیه غازی قاسم را بزودی در سایت بی بی سی خواهید دید و صدایش را از رادیو بی بی سی خواهید شنید.

توضیح: برای دیدن تصاویر بزرگتر و توضیحات، روی عکس ها کلیلک کنید. اگر مایلید پادکست بهزاد را هم بشنوید.

| بی بی سی مسئول محتوای وبسايت های ديگر نيست